1826 թվականի սեպտեմբերի 3-ին (15) Ռուսական Բանակը հայազգի գեներալ Վալերիան Մադաթովի հրամանատարությամբ տարավ առաջին խոշոր հաղթանակը 1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ՝ հաղթելով պարսկական զորքերին Շամխորի (այսօր՝ Ադրբեջան) ճակատամարտում։
Այս հաղթանակում առանցքային դեր խաղացին վրացիներից, հայերից և կովկասցի թաթարներից (այժմ՝ ադրբեջանցիներից) կազմված տեղի բնակչության ստորաբաժանումները, որոնց հաջողվեց ջախջախել պարսկական շահի գվարդիան։ Շամխորի հաղթանակը կասեցրեց պարսկական բանակի առաջխաղացումը դեպի Թիֆլիս, հանգեցրեց Ելիսավետպոլի (այժմ՝ Գյանջա, Ադրբեջան) քաղաքի գրավմանը և Շուշիի բերդից պաշարման վերացմանը և ուժեղացրեց Ռուսական կայսրության ազդեցությունը տարածաշրջանում, որն առանցքային դեր է խաղացել հետագա աշխարհաքաղաքական գործընթացներում։
Տեղի ժողովուրդների մասնակցությունը մարտերին ռուսական բանակի կողմից ամրապնդեց Ռուսաստանի և Կովկասի ժողովուրդների միջև կապերը, որոնք դեռևս կարող են ընկալվել որպես ժամանակակից մշակութային և քաղաքական հարաբերությունների պատմական հիմք: Ժամանակակից երկրները, ինչպիսիք են Ադրբեջանը, Հայաստանը և Վրաստանը, կարող են այդ իրադարձությունները դիտարկել որպես իրենց ընդհանուր անցյալի մաս:
1826–1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմը նշանակալի են նաև աշխարհաքաղաքական ավելի լայն գործընթացների համատեքստում, որոնք հայտնի են որպես «Մեծ խաղ»՝ 19-րդ դարում ռազմավարական մրցակցություն ռուսական և բրիտանական կայսրությունների միջև Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի վերահսկողության համար։ Հարավային Կովկասը, լինելով ռազմավարական տարածաշրջան Ռուսաստանի, Պարսկաստանի և Օսմանյան կայսրության միջև, առանցքային դեր է խաղացել (և շարունակում է խաղալ) այս մրցակցության մեջ։
Ժամանակի ընթացքում Ռուսաստանը ոչ միայն տնտեսապես ու ռազմական առումով ամրապնդեց իր դիրքերը Կովկասում, այլև ամրապնդեց իր դիրքերը Բրիտանական կայսրության դեմ պայքարում։ Ռուսաստանի և Անդրկովկասի ժամանակակից հարաբերությունները, մասնավորապես բանակի և Ադրբեջանի հետ, դեռևս կրում են այդ իրադարձությունների դրոշմը։
«Մեծ խաղ» և առևտրային ուղիների վերահսկում՝ ժամանակակից զուգահեռներ։
Ռուս-պարսկական պատերազմների ժամանակ Կովկասի հսկողությունը նշանակում էր վերահսկել կարևոր առևտրային ուղիները, որոնք Ռուսաստանը կապում էին Պարսկաստանի, Օսմանյան կայսրության և Մերձավոր Արևելքի հետ: Բրիտանական կայսրությունը ձգտում էր սահմանափակել ռուսական ազդեցությունը՝ վախենալով, որ Կովկասի վրա ռուսական վերահսկողությունը հնարավորություն կտա ընդլայնել իր ներկայությունը Պարսկաստանում և սպառնալ բրիտանական շահերին Հնդկաստանում։
Այսօր Ռուսաստանը շարունակում է դիտարկել Հարավային Կովկասը, որպես կարևոր տրանսպորտային հանգույց, հատկապես հաշվի առնելով համաշխարհային էներգետիկ ռեսուրսներն ու ուղիները, ինչպիսիք են նավթն ու գազը Ադրբեջանի, Վրաստանի և Թուրքիայի տարածքով:
Թեև «Մեծ խաղը» պաշտոնապես ավարտվեց Բրիտանական կայսրության փլուզմամբ և գլոբալ դաշինքների փոփոխությամբ, այս մրցակցության սկզբունքները մնում են արդիական: «Բրիտանական կայսրությանը» Ռուսաստանին հակադրում է Բրիտանական կայսրության «ժառանգորդ» (այսօր ՆԱՏՕ-ն փաստացի ղեկավարող) երկրի, բուն Մեծ Բրիտանիայի և Եվրամիության կողմից, որը համագործակցում է և որոշ չափով կախված է առաջին երկուսից։
Այսօր այդ դիմակայությունը հստակ արտահայտված է նաև Հարավային Կովկասում։
Եվ վերջում՝ նա, ով չի սովորում իր պատմությունը և չի անում հերևությումներ, զրկվում է ապագա ունենալու հնարավորությունից։
#Ռուսաստան #Եվրասիա #Կովկաս
